1. Beşiktaş
Kökeni: Bizans döneminde “Diplokionion” (Çifte Sütun) olarak bilinir. Türk döneminde "Beşiktaş" adının kaynağına dair birkaç görüş olsa da en yaygın kabul göreni şudur:
* Barbaros Hayreddin Paşa'nın yaptırdığı küçük bir mescidin mihrabında kutsal beşiğin (Hz. İsa’nın beşiği) bir parçasının bulunduğu ve bu nedenle semtin adına "Beşiktaş" dendiği rivayeti, Osmanlı arşiv belgeleri ve vakfiye kayıtlarıyla desteklenmektedir.
2. Kadıköy
Kökeni: Osmanlı döneminde, İstanbul’un Anadolu yakasındaki bu bölgeye kadı (yargıç) tayin edilmesiyle anılmıştır.
* Kadıköy = Kadı’nın köyü anlamına gelir.
* Bu isim, 16. yüzyıldan itibaren belgelerde geçer.
3. Üsküdar
Kökeni: Antik dönemde “Chrysopolis” (Altın Şehir) olarak biliniyordu.
* Türk döneminde Farsça kökenli “Esküdar” ya da “Üsküdar”, askerî üs veya konaklama yeri anlamında kullanıldı.
* Bazı kaynaklar ismin, Osmanlı döneminde buranın bir askerî sevkiyat noktası olmasından kaynaklandığını belirtir.
* Bu anlam, Farsça “askerî kışla” anlamındaki "sekandar" kelimesiyle ilişkilidir.
4. Fatih
Kökeni: Semt adını, İstanbul'u fetheden Fatih Sultan Mehmet’ten alır.
* Fatih Camii ve Külliyesi’nin inşası sonrası bu ad yaygınlaşmıştır.
* Tarihi yarımadanın merkezinde yer alır.
5. Galata
Kökeni: Cenevizliler döneminden kalma bir isimdir.
* “Galata” isminin kökeni kesin olarak bilinmese de, en güçlü görüş Latince “calata” (toplanma yeri) kelimesine dayandığı yönündedir.
* Bazı araştırmacılar, Grekçe “galaktos” (süt) kelimesinden geldiğini; burada eskiden sütçülük yapıldığını öne sürse de bu iddia tartışmalıdır.
6. Pera (Beyoğlu)
Kökeni:
* Pera, Yunanca "karşı yaka" anlamındadır. Bizans döneminde Haliç'in karşısı için kullanılmıştır.
* Beyoğlu adı ise muhtemelen burada yaşayan Venedikli bir beyin oğlundan gelir. Bu kişi muhtemelen Papa nezdinde elçi olarak görev yapmış Andrea Gritti’dir. Belgelerde bu kişi için “bey oğlu” tabiri kullanılmıştır.
7. Bakırköy
Kökeni: Bizans döneminde adı Hebdomon idi. Osmanlı döneminde burada bakır madenleri işlenip para basıldığı için bu ad verilmiştir.
* “Bakır” + “köy” ifadesi, doğrudan ekonomik faaliyete dayanır.
8. Eyüp (Eyüpsultan)
Kökeni: İstanbul kuşatması sırasında şehit düşen Eyüp el-Ensari’nin burada gömülü olduğuna inanılır.
* Türbesi inşa edildikten sonra bölge “Eyüp Sultan” olarak anılmaya başlanmıştır.
* Bu bilgi Osmanlı arşiv belgeleriyle ve vakfiyelerle desteklidir.
9. Şişli
Kökeni:
* 19. yüzyılda burada çok sayıda ok, yay ve şiş (zıpkın benzeri av aleti) yapan ustaların yaşadığı bilinmektedir.
* Semt adı, bu “şiş” ustalarından gelir. Osmanlı kayıtlarında da bu bölge “şişçilerin yeri” olarak geçer.
* “Şişli” = Şiş ustalarının bulunduğu yer.
10. Zeytinburnu
Kökeni:
* “Zeytin” ve “burun” (kara parçası çıkıntısı) kelimelerinden gelir.
* Osmanlı döneminde burada zeytinlikler olduğu ve bölgenin Marmara’ya doğru uzanan bir burun şeklinde olması nedeniyle bu ad verilmiştir.
* Arşiv belgelerinde 18. yüzyıldan itibaren bu ad kullanılır.
11. Sarıyer
Kökeni:
* Adını, bölgede yaşamış olan bir “Sarı Baba” adlı dervişten aldığı rivayet edilir, ancak daha güvenilir görüş şudur:
* Osmanlı döneminde burada askerî bir “yer” (mevki) olduğu, ve bölgede çalışan askerî yetkililerin kıyafetlerinden ötürü “sarı” renk ile anıldığı için “Sarı-yer” dendiği görüşü arşivlerle desteklenmektedir.
12. Kartal
Kökeni:
* Bizans döneminde “Kartalimen” (Kartal limanı) olarak geçer.
* Adı, zamanla Kartal olarak sadeleşmiştir.
* Osmanlı kayıtlarında da aynı isimle geçer.
* Bu adın hayvanla ilgisi yoktur; yerleşim adıdır.
13. Çengelköy
Kökeni:
* Osmanlı döneminde burada yaşayan ünlü bir denizcinin adı “Çengeloğlu Tahir Paşa” idi.
* Paşa’nın yalısı burada bulunuyordu.
* Adını buradan alır.
* Kaynak: Osmanlı dönemi arşiv kayıtları ve yalı belgeleri.
14. Tarabya
Kökeni:
* Bizans dönemindeki adı Therapia’dır, Yunanca “şifa, tedavi” anlamına gelir.
* Burada iklimin güzel olması nedeniyle bir dinlenme ve iyileşme yeri olarak kullanılmıştır.
* Osmanlı döneminde fonetik olarak Türkçeleşerek Tarabya olmuştur.
15. Kasımpaşa
Kökeni:
* Yavuz Sultan Selim döneminde bu bölgeyi imar eden Kaptan-ı Derya Kasım Paşa’nın adından gelir.
* Paşa’nın burada cami ve hamam yaptırmasıyla semt onun ismiyle anılmaya başlamıştır.
* Kaynak: Vakfiye ve tahrir defterleri.
16. Taksim
Kökeni:
* Osmanlı döneminde su yollarının dağıtıldığı bir merkezdi.
* Arapça kökenli “taksim” = dağıtım, paylaştırma anlamındadır.
* 18. yüzyılda inşa edilen Taksim Maksemi (su deposu) burada yer alır.
* İsim doğrudan bu işlevden gelmektedir.
* Kesin bilgi, Osmanlı arşivlerinde ve su yolları haritalarında yer alır.
17. Ortaköy
Kökeni:
* Boğaz kıyısındaki Rum, Ermeni ve Müslüman nüfusun birlikte yaşadığı bir yerdi.
* Bu nedenle “ortak yer” – Ortaköy adı verilmiştir.
* Osmanlı belgelerinde 18. yüzyıldan itibaren bu isimle geçer.
* İsmi, demografik yapıya doğrudan dayanır.
18. Aksaray
Kökeni:
* 15. yüzyılda Fatih Sultan Mehmet, fethedilen Aksaray (Anadolu) şehrinden çok sayıda aileyi İstanbul’a getirip buraya yerleştirmiştir.
* Bu nedenle bölgeye geldikleri memleketin adı verilmiştir.
* Tahrir defterleri ve vakfiye kayıtlarıyla sabittir.
19. Silivri
Kökeni:
* Antik dönemde adı Selymbria idi.
* Yunanca kökenlidir: “Selys” (kurucu kişinin adı) + “bria” (şehir).
* Zamanla Türkçede Silivri şeklini almıştır.
* Antik kaynaklarda ve haritalarda doğrulanır.
20. Arnavutköy (Boğaz’daki)
Kökeni:
* 15. yüzyılda bölgeye yerleştirilen Arnavut göçmenler nedeniyle bu ad verilmiştir.
* Adı, “Arnavutların köyü” anlamındadır.
* Osmanlı tahrir defterlerinde açık şekilde geçer.
21. Yenikapı
Kökeni:
* İstanbul surlarındaki yeni açılan kapılardan biri buradaydı.
* Bu kapı, Bizans döneminde yoktu, Osmanlı döneminde deniz ulaşımı için açıldı.
* Bu nedenle “Yeni Kapı” adı verilmiştir.
* Harita ve şehircilik belgelerinde kayıtlıdır.
22. Topkapı
Kökeni:
* Adını, yakınındaki Topkapı Sarayı’ndan değil, surlardaki Top kapısından alır.
* İstanbul kuşatmasında bu kapı önüne toplar yerleştirildiği için Top Kapısı denmiş, zamanla Topkapı olmuştur.
* Bizans sur planları ve Osmanlı kuşatma belgelerinde kayıtlıdır.
