Gülme Dünyası
Aristoteles gülen tek varlık insandır der. Gerçekten de bir kedinin... bir köpeğin güldüğü görülmez. Belki onlar da gülüyordur ama biz gülme biçimlerini bilmiyoruz. Ama şimdi şunu biliyoruz, gülen tek varlık insan.
Gülmenin dünyası çok büyüktür.Anlam olarak büyüktür. Bir filme... bir fıkraya... bir davranışa gülüyorsak, bu gülmenin temelinde ne vardır.
Piyasa Sistemi
Elif Dilan Kara piyasa sistemi için şöyle der, “Piyasa sistemi, insan yaşamı da olmak üzere icat ediliş amacı gereği her şeyi dönüştürme eğilimindedir. Ancak bu dönüştürme başı boş amaçsız bir dönüştürme değildir. Piyasanın tek bir amacı vardır. Thomas Hobbes’un 17. yüzyılıda arzular için söylediği şey piyasa sisteminin temel ilkelerinden biridir: hep daha fazlasını elde etmek ve fazlayı korumak için de fazla edinmeyi yaşam boyu devam etmek.”(1)
Piyasa Neden Komik
“O halde piyasa neden komik? Çünkü doğası gereği mekanik olmayan bir şeyi mekanikleştirmeye çalışır insan. Piyasa sistemi komiktir... Peki kendisi komik olmasına rağmen neden insanlar bu sisteme gülmek yerine onu insan yaşamı için olmazsa olmaz bir sistem olarak kabul etme eğilimi göstermektedir? Neden piyasanın kendisine gülmek yerine onun arz ettiği filimlere tepki vermeyi tercih etmektedir.? Nunun nedeni ekonomik olanın ve gülmenin ne olduğunun unutulmasıu veya bunlara yanlış anlamlar yüklenmektedir. Kendisi bizzat komik olan piyasa, komiğin, mekaniğini hapsetmeye çalışır. Komik olan, piyasa ilkeleri doğrultusunda belirlenen eğlence gülme de bu eğlence kapsamındaki kanutlara verilen bir tepkiye dönüşür.”(2)
“Gerçekten de kapitalizm... piyasa ekonomisi insanı mekanikleştirir... kendine yabancılaştırır. Komik olanın hem içeriğini, hem yönünün değiştirir. Kapitalizm insanı yanlışa göndürür. “Piyasa, üretimin içinde olan yabancılaşmış insanın kasvetini dağıtmak ve onu tekrar üretilebilir hale getirmek için komedi filmleri üretir. Ancak buradaki gülme hakikatın izlerini taşımaz.”(3)
Doğru Gülme
Gülme olgusunun yabancılaşmış... mekanikleşmiş insan için bir uyuşturucudur. Bu, yanlış gülmedir. Doğru gülme mekanik değildir, insanı uyuşturmaz, diriltir. Buna örnek Chalie Chaplin’dir. Chaplin filmleri komiktir. Ancak Chaplin gülmeyi mekanikleştirmez. İnsan yaşamında mekanik olanı gösterir.
Erasmus Deliliğe Özgü yanıtıyla doğru gülmeye örnekler verir.
Yıllar önce yazdığım Yanlış Gülmece adlı yazımda şöyle demiştim. “Şimdi burda göz önünde tutulması gereken şu. Bir sömürücüye güldürmek önemli değil. Bir sömürücüye güldürürsek, seyirci, bir adama güler. Budala, yalancı, düzenbaz bir adama... Bu seyircide yalan söyelemeyen, budalalık yapmayan insanın var olduğu inancının doğurur... Bunu kesinlikle önlemek gerekir. Yoksa gene yanlışa düşeriz. Nasıl nölenir bu. Şöyle. Sömürücü gökten zenbille inmedi. O, sömürüyü yaratan ilişkilerle gösterilecek. Böylece gülmece bireyselliği aşacak... Sömürü düzene yönelecek. Gülmece bireyden, tek insandan gelmeyecek. Gülmece sömürü düzeninden kopup gelecek. Yanlış gülmeceden sakınalım. Doğru gülmeceyle, doğru kahkahayla , sömürücünün yüzünde bir tokat gibi patlayalım.”(4)
1-2-3.Elif Dilan Kara, Bir İnsanlık Komedisi:Piyasa Sistemi, İnsan Felsefesi, Çizgi Kitabevi, İstanbul 2024, Y-423
4. Cengşiz Gündoğdu, Yanlış Gülmece, Oyun Aylık Tiyatro Dergisi, Mayıs 1979, S. İstanbul